താളത്തിന്റെ സംഗീതമൈത്രി

 സക്കീര്‍ പോയി. തബല ഇനി ഒരിക്കലും പഴയതുപോലെ ശബ്ദിക്കില്ല. തബല തുടങ്ങുന്നതും അവസാനിക്കുന്നതും അദ്ദേഹത്തിന്റെ കുടുംബത്തിലാണ്. എ മുതല്‍ സെഡ് വരെ. അള്ളാ (A) രാഖ ഖാന്‍ മുതല്‍ സക്കീര്‍ (Z) ഹുസ്സൈന്‍ വരെ. സക്കീര്‍ ഭായുടെ സംഗീതജീവിതത്തെ ഓര്‍ക്കുമ്പോള്‍ എല്ലാവരും ഒരുപോലെ ഇങ്ങനെ സ്വയമറിയാതെ പറഞ്ഞുപോകുന്നു.

താളവിദ്വാനും കംപോസറും ഹിന്ദുസ്ഥാനി സംഗീതജ്ഞനും ലോക-സംഗീതങ്ങളെ സമന്വയിപ്പിക്കുന്ന കലാകാരനുമായിരുന്നു സക്കീര്‍ ഹുസ്സൈന്‍. സാന്‍ഫ്രാന്‍സിസ്‌കോയിലെ ഒരു ആശുപത്രിയില്‍ വെച്ച് ഇഡിയോപതിക് പള്‍മണറി ഫൈബ്രോസിസ് (ശ്വാസകോശസംബന്ധമായ ഒരു രോഗം) ബാധിച്ച് മരിക്കുമ്പോള്‍ അദ്ദേഹത്തിന് 73 വയസ്സായിരുന്നു.

ഭീംസെന്‍ ജോഷി, രവിശങ്കര്‍, ശിവകുമാര്‍ ശര്‍മ, അലി അക്ബര്‍ ഖാന്‍ തുടങ്ങിയ നിരവധി മഹാ സംഗീതജ്ഞന്മാരുടെ സംഗീതക്കച്ചേരികള്‍ക്ക് സക്കീര്‍ ഹുസ്സൈന്‍ തബല വായിക്കുന്ന ഒരു കാലമുണ്ടായിരുന്നു. എണ്ണമറ്റ സോളോ കച്ചേരികളിലൂടെ സംഗീതാസ്വാദകരെ കോരിത്തരിപ്പിച്ച ഇന്നലെകളും ഉണ്ടായിരുന്നു. തബല മാത്രമല്ല, ആ വിരലുകളില്‍ തട്ടി നിരവധി പാരമ്പര്യ വാദ്യങ്ങളും ആധുനിക വാദ്യങ്ങളും നാദതാരങ്ങളായിട്ടുണ്ട്. കേരളത്തിന്റെ ചെണ്ടയോടും ആ തബല സംഗീതം സംസാരിച്ചിട്ടുണ്ട്. മട്ടന്നൂര്‍ ശങ്കരന്‍കുട്ടി ചെണ്ടയിലും സക്കീര്‍ തബലയിലും തീര്‍ത്ത സംഗീത സമന്വയത്തിന്റെ വിഡിയോ നാം പല തവണ കണ്ടുകഴിഞ്ഞു. നമുക്ക് അദ്ദേഹത്തിന്റെ സംഗീതം വീണ്ടും വീണ്ടും കേട്ടുകൊണ്ടിരിക്കാം. പക്ഷെ ഇനി ലൈവ് ഇല്ല.

ക്ലാസിക്കല്‍ സംഗീതം മാത്രമായിരുന്നില്ല അദ്ദേഹത്തിന്റെ മേഖല. ഇംഗ്ലീഷ് ജാസ് ഗിറ്റാറിസ്റ്റ് ജോണ്‍ മിക്ലോഗ്ലിന്‍, ഇന്ത്യന്‍ വയലിനിസ്റ്റ് എല്‍ ശങ്കര്‍, ഘടം വാദ്യകാരന്‍ വിക്കു വിനായക്‌റാം എന്നിവരോടൊപ്പം ചേര്‍ന്ന് 1973 ല്‍ അദ്ദേഹം ശക്തി എന്ന ഗ്രൂപ്പ് ഉണ്ടാക്കിയിരുന്നു. കിഴക്ക്-പിടിഞ്ഞാറ് ഫ്യൂഷന്‍ മാത്രമായിരുന്നില്ല ശക്തി. വിക്കു വിനായക്‌റാമിന്റെ സാന്നിധ്യംകൊണ്ട് അത് ഇന്ത്യയുടെ തെക്കു-വടക്ക് താളസമന്വയം കൂടിയായിരുന്നു. കാലങ്ങള്‍ക്കു ശേഷം മിക്ലോഗ്ലിനും സക്കീര്‍ ഹുസ്സൈനും മറ്റു മൂന്നു പേരും ചേര്‍ന്ന് ശക്തി ഗ്രൂപ്പ് പുനര്‍രൂപീകരിച്ചു. 2023 ലെ 'ദിസ് മൊമന്റ്' എന്ന ആല്‍ബം, പുനര്‍രൂപീകരിച്ച, ശക്തിയുടെ സൃഷ്ടിയായിരുന്നു. ലോകത്തിലെ ആദ്യത്തെ ഗ്ലോബല്‍ മ്യൂസിക് ആല്‍ബം എന്ന വകുപ്പില്‍ ഇതിന് ഗ്രാമ്മി അവാര്‍ഡ് ലഭിച്ചു.

ഈ കൊല്ലം സക്കീര്‍ ഹുസ്സൈന്‍ രണ്ടു ഗ്രാമ്മി അവാര്‍ഡുകള്‍ക്കുകൂടി അര്‍ഹനായി: ഗ്ലോബല്‍ മ്യൂസിക് പെര്‍ഫോമന്‍സിനും കണ്ടംപററി ഇന്‍സ്ട്രുമെന്റല്‍ ആല്‍ബത്തിനും. 'ഏസ് വി സ്പീക്' എന്നായിരുന്നു ഈ സമന്വയത്തിന്റെ പേര്. ബേന്‍ജോ വാദകന്‍ ബെലാ ഫ്‌ളെക്കും ഡബ്ള്‍ ബാസ്സ് വായിക്കുന്ന എഡ്ഗാര്‍ മേയറും ബാംസുരി വാദകന്‍ രാകേഷ് ചൗരാസ്യയും ചേര്‍ന്ന് ഒരുക്കിയതാണ് ഈ ആല്‍ബം.

സക്കീര്‍ ഹുസ്സൈന്‍ ഖുറെയ്ഷി 1951 ല്‍ ബോംബെയിയില്‍ ജനിച്ചു. അള്ളാ രാഖ ഖുറെയ്ഷിയുടെ മൂത്ത പുത്രനായിട്ട്. അദ്ദേഹത്തിന്റെ അമ്മ ബാവി ബീഗം. ജനിച്ച് കുറച്ചു സമയത്തിനുള്ളില്‍ ചെവിയില്‍ പ്രാര്‍ത്ഥന മന്ത്രിക്കണമെന്നാണ് ആചാരം. അള്ളാ രാഖ ചെവിയില്‍ മന്ത്രിച്ചു. തബലയുടെ ഏതാനും ബോലുകള്‍. എന്താണ് ഈ ചെയ്യുന്നത് എന്ന് ബീവി പരിഭ്രമിച്ച് ചോദിച്ചപ്പോള്‍ അള്ളാ രാഖ പറഞ്ഞു ഇതാണ് എന്റെ പ്രാര്‍ത്ഥന.

അടുക്കളയിലെ പാത്രങ്ങളുടേയും കിണ്ണങ്ങളുടേയും പുറത്ത് കൊട്ടിക്കളിച്ച് വളര്‍ന്ന് സക്കീര്‍ ഏഴാം വയസ്സില്‍ അച്ഛന്റെ ശിഷ്യനായി. രാവിലെ നേരത്തെ എഴുന്നേറ്റ് മൂന്ന് മണിക്കൂര്‍ തബല വായിച്ച്, മദ്രസയില്‍ പോയി ഖുറാന്‍ പഠിച്ച്, അടുത്തുള്ള റോമന്‍ കത്തോലിക് ചര്‍ച്ചില്‍ പോയി സ്‌തോത്രങ്ങള്‍ പാടി സക്കീര്‍ വളര്‍ന്നു. വീടിനടുത്തുള്ള പള്ളിയില്‍നിന്ന് സൂഫി ഖവാലി സംഗീതം കേള്‍ക്കാം. അങ്ങനെ കുട്ടിക്കാലം കടന്നുപോയി.

പന്ത്രണ്ടാം വയസ്സിലായിരുന്നു സക്കീറിന്റെ ആദ്യത്തെ തബലവാദന കച്ചേരി. പതിനെട്ടാം വയസ്സില്‍, 1970 ല്‍, യു എസ്സില്‍ അരങ്ങേറി. ന്യൂയോര്‍ക്ക് നഗരത്തിലെ ഈസ്റ്റ് വില്ലേജിലെ പ്രശസ്തമായ ഫില്‍മോറിലെ കോണ്‍സര്‍ട്ട് വെന്യുവില്‍ രവിശങ്കറുടെ കച്ചേരിയ്ക്ക് തബല വായിച്ചുകൊണ്ടായിരുന്നു അത്. അള്ളാ രാഖയ്ക്ക് സുഖമില്ലായിരുന്നു. പകരം മകനെ ക്ഷണിച്ചു. പിന്നീട് രവിശങ്കറിന്റെ പരിപാടികളുടെ അവിഭാജ്യ ഘടകമായി അദ്ദേഹത്തിന്റെ തബലവാദനം.

ഒരു വെറും സംഗീതവിദ്വാന്‍ മാത്രമായിരുന്നില്ല സക്കീര്‍ ഹുസ്സൈന്‍. ജീവിക്കുക എന്നാല്‍ സംഗീതത്തില്‍ മുഴുകുക എന്നാണെന്ന് മനസ്സിലാക്കിയതുകൊണ്ടായിരിക്കാം അദ്ദേഹം സംഗീതത്തെക്കുറിച്ച്
പഠിക്കാന്‍ ഒരുങ്ങി. സംഗീതവും സംസ്‌കാരവും തമ്മിലുള്ള ബന്ധത്തെക്കുറിച്ച് അറിയാന്‍ ആഗ്രഹിച്ചു. എത്‌നോമ്യൂസിക്കോളജി പഠിക്കാന്‍ സിയാറ്റിലിലെ യൂനിവേഴ്‌സിറ്റി ഓഫ് വാഷിങ്ടണില്‍ ചേര്‍ന്നു. പിഎച്ച്.ഡി. എടുത്തു. തുടര്‍ന്ന് അവിടെത്തന്നെ പഠിപ്പിച്ചു. പിന്നീട് നോര്‍ത്ത് കാലിഫോര്‍ണിയയിലേയ്ക്ക് മാറി. സാന്‍ റാഫേലിലെ അലി അക്ബര്‍ കോളെജ് ഓഫ് മ്യൂസിക്കില്‍ പഠപ്പിക്കാന്‍. അവിടെ 'താള്‍ വാദ്യ റിതം ബാന്‍ഡി'നെ നയിച്ചു. വിവിധ സംസ്‌കാരങ്ങളിലെ താളവാദ്യങ്ങളെ കേന്ദ്രീകരിച്ച് താളസമന്വയങ്ങള്‍ പരീക്ഷിക്കുകയായിരുന്നു ആ ബാന്‍ഡിന്റെ ലക്ഷ്യം. 'ഹാപ്പിനസ് ഇന്‍ ഡ്രമ്മിങ്' ഈ സംഘം സൃഷ്ടിച്ച ട്രാക്കുകളിലൊന്നാണ്. പിന്നീട് അതിനെ പുനഃസൃഷ്ടിച്ചതാണ് 'ഫയര്‍ ഓണ്‍ ദ മൗണ്ടന്‍.'

സാംപ്രദായിക തബല വാദനത്തിന്റെ പുറത്തേയ്ക്കുള്ള സക്കീര്‍ ഹുസ്സൈനിന്റെ സാഹസിക യാത്രകളെക്കുറിച്ച് പറഞ്ഞാല്‍ തീരില്ല. അതേ സമയം എല്ലാ സാഹസിക യാത്രകളിലും അദ്ദേഹം ഹിന്ദുസ്ഥാനി തബലവാദനം തന്നെയാണ് ചെയ്തുകൊണ്ടിരുന്നത്. 2022 ല്‍ ക്വിയോട്ടോ പുരസ്‌കാരം സ്വീകരിക്കുമ്പോള്‍ അദ്ദേഹം പറഞ്ഞത് 500 വര്‍ഷം മുന്‍പ് ഹിന്ദുസ്ഥാനി തബലവാദനം എങ്ങിനെയായിരുന്നോ അതുതന്നെയാണ് ഇപ്പോഴും താന്‍ ചെയ്തുകൊണ്ടിരിക്കുന്നത് എന്നാണ്. മുന്‍ഗാമികള്‍ വായിച്ചതുതന്നെ പുതുതായി വായിക്കുകയാണെന്ന്. വായിക്കുന്നത് യാഥാസ്ഥിതികമായാണെന്ന് ഉദ്ദേശിച്ചല്ല. പകരം ആ പഴയ ഭാഷ ഇപ്പോള്‍ എല്ലാ പുതിയ ഭാഷകളിലേയ്ക്കും പ്രകാശിപ്പിച്ചുകൊണ്ടിരിക്കുകയാണ് എന്ന അര്‍ത്ഥത്തില്‍. ഹിന്ദുസ്ഥാനി സംഗീതത്തിന്റെ വേരുകളില്‍നിന്ന് വ്യതിചലിക്കാതെ, തന്റെ നൂതനമായ സാഹസികതകളെ അതേ വൃക്ഷത്തിന്റെ ശാഖകളാക്കി പരിണമിപ്പിക്കുന്നതിലൂടെ. ഒരു പക്ഷെ സക്കീര്‍ ഹുസ്സൈന്‍ തന്റെ സംഗീതത്തെ ഒരേ സമയം ആഗോള സംഗീതവും അതേ സമയം ഹിന്ദുസ്ഥാനി സംഗീതവുമാക്കി നിലനിര്‍ത്തിയത് അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഈ സര്‍ഗ്ഗാത്മകമായ കൗശലം വഴിയാണ്. ഏത് സംസ്‌കാരത്തിന്റെ സംഗീതമായാലും അതിനോട് സ്വയം ഹിന്ദുസ്ഥാനി സംഗീതദ്വാരാ ബന്ധബിന്ദുക്കള്‍ തിരയുന്നതിലൂടെ.

അടുത്ത കാലം വരെ സക്കീര്‍ ഹുസ്സൈന്‍ വര്‍ഷത്തില്‍ ചുരുങ്ങിയത് 150 കച്ചേരികള്‍ ചെയ്തിരുന്നു. സൂക്ഷ്മമായ സംഗതികള്‍ വിളംബ-മധ്യ-ദ്രുത ലയങ്ങളില്‍ മധുര നാദങ്ങള്‍ ധ്വനിപ്പിക്കുന്നത് കേള്‍ക്കാന്‍, അദ്ദേഹത്തിന്റെ വിരലുകള്‍ തബലയില്‍ തട്ടി സംഗീതത്തിന്റെ ഘനമേഘമായുയരുന്നത് കാണാന്‍, അതീവ ശ്രദ്ധയോടെ പ്രേക്ഷകര്‍ അദ്ദേഹത്തിന് മുന്‍പില്‍ എപ്പോഴും ധ്യാനിച്ചിരുന്നു.

ഇന്ത്യ ടുഡെയ്ക്ക് നല്‍കിയ ഒരു അഭിമുഖത്തില്‍ സക്കീര്‍ ഹുസ്സൈന്‍ തന്റെ സംഗീതചിന്ത വ്യക്തമായി പറയുന്നുണ്ട്. ഇപ്രകാരം: ആളുകളുടെ ഇടയില്‍ നടക്കുന്ന ഒരു സംഭാഷണമാണ് സംഗീതം. അത് ഒരു പ്രക്രിയയാണ് അഥവാ എല്ലാ അതിര്‍ത്തികളേയും വേലികളേയും മതങ്ങളേയും എല്ലാ ഇതര ജീവിതരീതികളേയും അതിവര്‍ത്തിക്കുന്ന ഒരു പ്രക്രിയയാണ്. മറ്റെന്തില്‍നിന്നും വ്യത്യസ്തമായ ഒരു പ്രക്രിയ. സംഗീതജ്ഞന്മാരും കലാകാരന്മാരും പരസ്പരം ഇടപെടുന്നതുപോലെ ലോകത്തിലെല്ലാവരും പരസ്പരം ബന്ധപ്പെടുകയാണെങ്കില്‍ നമുക്ക് കുറേക്കൂടി ശാന്തമായ ഒരു ഭൂലോകം സാധ്യമാകും.

(2024 ഡിസംബര്‍ 26, ദീപനാളം മാഗസിനില്‍ പ്രസിദ്ധീകരിച്ചത്)